Month: May 2018

O starosti, mladosti i radosti

„Šuplji kamen“, prema tekstu Nikolaja Koljade, režija Tatjana Mandić Rigonat, UK Vuk Karadžić i „Bolivud“, tekst i režija Maja Pelević, Narodno pozorište u Beogradu, scena „Raša Plaović“

Nikolaj Koljada u „Šupljem kamenu“ ispisuje živote starih ljudi, u svom prepoznatljivom stilu, tragikomičnom, nabujalo životnom, nesputano razigranom (prevod Novica Antić). Protagonistkinje su tri starije gospođe koje uživaju u čarima Miholjskog leta, ne prestajući da traže ljubav i uzbuđenja. Imajući u vidu da su akterke nekadašnje nastavnice maternjeg jezika i književnosti, njihovi dijalozi sadrže reference na dela ruske literature. Posebno su zanimljivi autoironični komentari na Čehovljeve „Tri sestre“, pri čemu se Koljadin trio može posmatrati kao komičniji i rasterećeniji pandan Čehovljevim junakinjama, manje melanholičan, a više opijen magijom života.

Predstava u režiji Tatjane Mandić Rigonat odvija se na prostranoj, koloritnoj sceni, bašti koja je ambijentalno ogledalo rascvetanog erosa (scenografija Tatjana Mandić Rigonat i Ivana Vasić, kostimografija Ivana Vasić). Scenski tekst je skraćen u odnosu na originalni komad, što je dovelo do pohvalnog zgušnjavanja dinamike događaja. Takođe, u predstavi su likovi gospođa stariji u odnosu na Koljadin tekst, dok je Galinina snaha Natalija mlađa, čime su se produbili generacijski raskoraci.

Pored tematski i stilski inspirativnog Koljadinog teksta, najveći kvalitet predstave je neodoljivo šarmantna gluma, utopljena u bezgraničnu radost igre. Ljiljana Stjepanović je Larisa, nastavnica fizike u penziji, racionalnija i grublja od zanesene Galine (Branka Petrić) i osetljive Vere (Rada Đuričin). One imaju romansirane, ozarene poglede na svet, koje Larisa komički efektno razduvava, gradeći sukobe u njihovoj grupi. Milan Lane Gutović je Igor Petrović, Galinina novopronađena ljubav, sanjar, bivši violinista u operi i obožavatelj pozorišta. Katarina Marković je naelektrisano ogorčena Natalija koja raskopava napeto polje generacijskih sukoba. Oni još dublje afirmišu život, kroz isticanje njegove prolaznosti, posebno osvešćene u opoziciji između plahovite mladosti i iskusne starosti. Shvatanje sveta koje vrvi od blaženosti pred životom je bitan kvalitet ove predstave kojoj, na drugoj strani, fali raskošnijeg, čarobnijeg scenskog jezika.

Dok predstava „Šuplji kamen“ slavi starost, „Bolivud“ Maje Pelević je oda mladosti. Ostvarena u formi parodičnog muzičkog pozorišta, ona nema veće umetničke ambicije, pa ni domete (kompozitorka Anja Đorđević, koreograf Igor Koruga). Radnja se dešava u malom gradu, gde stiže bolivudski producent koji namerava da kupi fabriku „Mladost“ i napravi studio.

Scena je upadljivo kičasto dizajnirana, sa šljaštećim šljokicama i razhmahano cvetnim kostimima (scenograf Igor Vasiljev, kostimografkinja Marina Vukasović Medenica). Miloš Đorđević, Jelena Đokić, Danijela Ugrenović, Suzana Lukić, Pavle Jerinić i Bojana Đurašković, uz pratnju muzičara Nevene Pejčić, Aleksandra Solunca i Danila Tirnanića, nastupaju često horski, kolektivno. Na taj način se odražava kolektivni duh radničkog života, kao i pozorišta, gde glumci spremaju priredbu za bolivudskog producenta. Igra je teatralna, plakatska, preovlađujuće jednodimenzionalna, u skladu sa opštom parodičnošću. Izdvojićemo nastup Miloša Đorđevića koji komički ubedljivo parodiju razvlači preko granica, izoštravajući značenja nagomilanih društvenih apsurda. Osobena je i igra Suzane Lukić, kao mlade glumice, koja u jednoj sceni skida sa sebe odbrambenu, parodičnu masku. Ogoljava se i u ispovednom tonu dirljivo govori o današnjem nezavidnom položaju mladih glumaca, dužničkom ropstvu u kojem žive. Šteta je što ovakvih scena nema više, jer bi one donele dublje, katarzičnije slojeve značenja, koji bi značenjski upotpunili predstavu, zabavnu i šarmantnu, ali nedovoljno slojevitu.

U muzičko-parodično tkanje „Bolivuda“, taj energično rasplamsani svet buketa i šljokica, ležerno su uvedeni kritički komentari o vremenu u kome živimo – tranzicionom preživljavanju, stradanju siromašnih, sveprisutnoj politizaciji, premaloj brizi za kulturu, otporu prema migrantima. Oni su suštinski razlog postojanja ovog autorioničnog kič spektakla koji pokušava da razgradi društvene naopakosti.

Ana Tasić

Kritika je objavljena u Politici 28.5.2018.

Trnoviti putevi ljubavi

„Kod Šejtana ili jedna dobra žena“, Sanja Savić / Stevan Bodroža, UK VUK i „Režim ljubavi“, Tanja Šljivar / Bojan Đorđev, Atelje 212

Protagonistkinja drame „Kod Šejtana ili jedna dobra žena“ Sanje Savić, nedavno praizvedene na sceni UK VUK, je četrdesetpetogodišnja Božana, izbeglica iz Like. Ona je zarobljena u turobnom životu sa mužem Veljkom koji je verbalno i fizički zlostavlja. Privremen beg iz te čamotinje nalazi u aferi sa Ljubomirom, takođe zguranog u braku bez ljubavi, što nadoknađuje svakodnevnim dolascima u Veljkovu kafanu „Kod Šejtana“, gde se radnja dešava. U prošlosti, kada je ostala trudna, Božana je prestala da se bavi pevanjem, napuštajući svoje snove. U sadašnjem toku drame, ona odlučuje da ih ostvari, bezobzirno gazeći malograđanske standarde ponašanja. Savremena, brutalizovana verzija Ibzenove „Nore“, sa začinima čehovljevskih osećanja ispuštenosti života, drama Sanje Savić je drama o promenama i hrabrosti u njihovom ostvarivanju.

Reditelj Stevan Bodroža je stilizovano realistički pristupio komadu, uspešno na sceni otelotvorujući snagu njegove osećajnosti. Emotivno najjače scene su rešene suptilno stilizovano. To je uspostavilo delimičnu brehtovsku distancu prema identifikaciji gledalaca, i istovremeno je ojačalo univerzalna, metaforička značenja. Na primer, u sceni Veljkovog maltretiranja Božane, nasilje se ne odvija fizički, već o njemu saznajemo verbalno, posredno. U tom ključu je rešen i tragičan rasplet, u suptilnom spletu reči, zvukova i okamenjeno bolnih izraza lica aktera. Upečatljivu atmosferu tupog ništavila grade i prizori nagomilanih praznih stolica, u spoju sa setnim tonovima narodne muzike koju povremeno čujemo na starinskom kasetofonu (scenografija Milan Miladinović).

Igra glumaca je kvalitativno neujednačena, ali su u celini uspešno dočarane sudbine marginalnih likova, ljudskih olupina, žrtava svojih slabosti, kao i nemogućnosti da se odupru nazadnim duštvenim očekivanjima. Psihološki najverodostojnije igraju Jasmina Večanski, u ulozi pobunjene Božane, i Mihailo Laptošević, u ulozi Veljka, njenog agresivnog muža, frustriranog siledžije. Upečatljiv je i nastup Ivane Nedeljković, koja predstavlja Bobu, Božaninu sestru koja je ranije emigrirala u Kanadu. Ona na scenu unosi živahnu komičnost, razgaljujući osnovno osećanje promašenosti, teskobu života koji su iscureli, vremena koje je uzaludno potrošeno.

Pitanja ljubavi i muško-ženskih odnosa nalaze se u osnovi komične drame „Režim ljubavi“ Tanje Šljivar, koja je takođe nedavno doživela praizvedbu, na sceni Ateljea 212. Radnju gradi pet likova, čiji se odnosi tokom radnje menjaju, ukrštaju, prepliću, napuštajući tradicionalne, monogamne i heteroseksualne, koncepte ljubavi. Komad na razobličavajuće duhovit i ležerno inteligentan način tretira problem krize emotivno-seksualnih odnosa u savremenom društvu, koja stvara nove oblike partnerstava.

Reditelj Bojan Đorđev na sceni gradi stilizovan, elegantan, čvrsto utegnut, ceremonijalan svet. Radnja se dešava na i oko jednog velikog kreveta, centralnog mesta radnje. On stilizovano predstavlja i deo nagog ljudskog tela, seksualno amorfnog (scenograf Siniša Ilić, kostimografkinja Maja Mirković). Glumci precizno i energično predstavljaju puteve i stranputice likova, u potrazi za ljubavlju u našem svetu skršenih tradicionalnih vrednosti. Stilizacija gradi metaforički smisao, prostor vanvremenskog, univerzalnog, ritualnog. Publika okružuje scenu, glumci ponekada igraju među gledaocima, što takođe stvara utisak o ritualnosti.

Miloš Timotijević je sugestivan kao Miša, uspešni biznismen sumnjivog porekla kapitala. Na početku predstave je u monogamnoj vezi sa Hanom koja ga simbolički i komički efektno drži na konopcu. Hanu (Sofija Juričan) razara strah od samoće, dok Mišom upravlja potreba za slobodom, koju će probati da pronađe u poligamiji, kroz niz afera sa ženama, ali i sa muškarcem. Taj muškarac je nonšalantni Boba (Dejan Dedić), partner Branke (Aleksandra Janković). Branka nam uznemireno otkriva njen dug put razočaranja u Bobu, bolan proces komadanja iluzija o postojanju romantične ljubavi. Pojava Nje (Jelena Ilić) radikalno dovodi u pitanje smisao njihove potrage za ljubavlju i idealnim partnerom. Ona se hladno, kruto, gotovo bezizražajno, zalaže za celibat, uverena da ljubav donosi jad, patnju i poniženje. To su, naravno, zamaskirani odrazi njenih strahova od prepuštanja ljubavi, metastazirani u našem svetu podivljalih posledica osvojenih sloboda.

Ana Tasić

Kritika je objavljena u Politici 13.5.2018.

Praštanje je vid pobune protiv bezumlja

„Banović Strahinja“, prema drami Borislava Mihailovića Mihiza, adaptacija i režija Nebojša Bradić, koprodukcija Narodno pozorište Priština sa sedištem u Gračanici i Šabačko pozorište

Foto NP Priština sa sedištem u Gračanici

Polazeći od Mihizove izuzetne konverzaciono-psihološke drame „Banović Strahinja“ (1963), reditelj Nebojša Bradić je napravio vrlo uspešnu predstavu savremenog dizajna i značenja (scenski prostor Nebojša Bradić, kostimograf Marina Vukasović-Medenica). Istovremeno i autor adaptacije Mihizove drame, te egzistencijalističko-političke obrade srpske srednjovekovne istorije, Bradić je odgovarajuće zgusnuo tokove radnje, postižući veću dinamiku i koherentnost događaja. U predstavi je odbačen prvi čin komada koji se dešava u domu Banović Strahinje u Banjskoj. Tako je radnja koncentrisana na događaje koji se u drami odvijaju u dvorcu Jugovića, tih bahatih skorojevića koji neprestano imaju potrebu za dokazivanjem moći.

U predstavi je mesto radnje izmešteno u televizijski studio. Na taj način se jedna od glavnih tema Mihizove drame, politička manipulacija, postavlja u medijski prostor, odakle se danas najviše manipuliše. Događaje uoči izlaska na bojno polje, isprepletane sa ličnim i porodičnim dramama Jugovića, pratimo uživo na sceni i simultano na velikom ekranu u pozadini. Putem direktnog video prenosa se fokusiraju krupni planovi igre glumaca. Po nalogu televizijskog reditelja, kamermani (Uroš Novović i Marko Panajotović) određuju ugao i akcenat prizora koji se nameću gledaocima, otvarajući prostor za manipulaciju. U isto vreme se na manjem ekranu, između ostalog, prate video snimci sukoba na Kosovu 2004. godine, kao i NATO bombardovanja, čime se suptilno gradi značenje istorijskog kontinuiteta različitih ratnih sukoba na Kosovu (snimatelj i montažer Aref Zaabi, video operater Miroljub Vladić). Ove prizore razaranja shvatamo kao diskretno uspostavljanje antiratne poruke, jer oni donose stvarnu sliku ratova, deromantizovanu, opipljivu u bolnim prizorima uništenja i smrti.

U vezi sa rekontekstualizacijom radnje, Majka Jugovića, tamni autoritet iz senke u Mihizovoj drami, ovde je postala je svemoćni televizijski reditelj, društveno-političke, kao i porodične drame (Anika Grujić). Nalik Orvelovom Velikom bratu, izolovana je u staklenoj prostoriji sa strane, odakle bez reči kontroliše događaje, vuče konce na sceni. Predstava počinje video projekcijom legendarne poruke cara Lazara uoči bitke na Kosovu („Ko je Srbin i srpskoga roda…a ne došao na boj na Kosovu…“). Ove reči istovremeno na sceni akteri horski ponavljaju, kao mantru. Sa time se odmah na početku uspostavlja ratnički duh, kao i problem političke manipulacije. Glavni egzekutori vlasti i podstrekači borbenog duha su Boško i Vojin Jugović. Boško (Dušan Simić) naročito nestrpljivo čeka da se otisne na bojno polje, dok se Vojin (Milan Vasić) kasnije brutalno odriče ljubavi prema sestri, smatrajući da treba kazniti njenu preljubu. Njihov odnos prema sestri je prikazan vrlo potresno, zbog ignorisanja ljubavi zarad patrijarhalnih principa. Jug Bogdan (Zoran Karajić) je diskretniji, on ponekada ironično razobličava opšte prihvaćena uverenja i stereotipe, na primer, kada kaže: „Junaštvo je najjednostavnije od svih vrlina.“. Igor Damnjanović svedenim sredstvima igra slugu Milutina koji otkriva izdajstvo Žene, što se prikazuje na ekranu, pojačavajući dramsku snagu događaja. Lik Vlaha Alije se ne pojavljuje uživo na sceni, već samo na video bimu, u prikazu Ženinog izdajstva. Milena Jakšić svedeno i upečatljivo stvara lik Žene. U sceni njenog suđenja, posebno snažan dramski efekat gradi video prenos, krupni planovi njenog bledog lica, suzdržanog izraza, zbog gurnutosti u provaliju odbačenosti.

Banović Strahinja (Nebojša Đorđević) je svojom tihom i mudrom pojavom i stavovima izdvojen iz nasrtljivog okruženja Jugovića. On se konkretno i simbolički ograđuje od njihovog lako zapaljivog, razularenog ponašanja. Njegovo praštanje nevernoj Ženi se može shvatiti kao vid pobune protiv društvenih očekivanja, ali i vlasti, oličene u autoritetu Majke. Strahinjin oprost je i način da se zadrži ljudskost u vremenu raskomadane ljudskosti. U okolnostima opšteg bezumlja, to je eksces koji uspostavlja metafizičku ravnotežu.

Ana Tasić

Kritika je objavljena u Politici 11.5.2018.

Multimedijalna satira o vlasti

„Klošmerl“, prema romanu Gabrijela Ševaljea, dramatizacija Kokan Mladenović, Dimitrije Kokanov, Maša Stokić, režija Kokan Mladenović, Beogradsko dramsko pozorište

Nastala prema motivima veoma popularnog, satirično-apsurdnog romana Gabrijela Ševaljea (1934), predstava „Klošmerl“ je imaginarna hronika mestašca Klošmerl na jugu Francuske (dramatizacija Kokan Mladenović, Dimitrije Kokanov, Maša Stokić). U posleratnim okolnostima izgradnje spomenika sećanja na žrtve, vlasti u Klošmerlu smatraju da se treba okrenuti budućnosti, a ne prošlosti. Zato odlučuju da umesto istorijskog spomenika na centralnom trgu postave javni toalet, što raspaljuje sukobe mišljenja i jake razdore u gradu.

U postavljanju dramatizacije ovog romana na scenu Beogradskog dramskog pozorišta, reditelj Kokan Mladenović se odgovarajuće odlučio za osobenu multimedijalnu formu. Ona uključuje izvođenje songova, dramsku igru, animaciju lutaka, video prenos (kompozitor Irena Popović Dragović, scenograf Marija Kalabić, video radovi Goran Balaban). Na sredini scene je postavljena maketa Klošmerla, nizovi kuća, ulica, trgova. Na početku predstave se na ekranu u pozadini emituje video prenos animacije maketa – glumci podižu rasute ljudske figurice sa scene i smeštaju ih u grad. Sa ovim postupkom se na sceni uspostavlja paralelna medijska stvarnost, komentar na savremeni društveni uticaj medija, ali i medijsku manipulaciju. Smisao manipulacije se naročito prodorno izražava kroz spoj video snimaka dešavanja u gradu, i govora glavnog aktera na sceni, formalno obučenog naratora i lika, gradonačelnika Pješua, Burdije (Ivan Tomić). On sa ironičnim tonom vodi radnju, ali i vlast u Klošmerlu. Video prenos njegovog lica je ostvaren u krupnom planu, što pojačava njegovu zlokobnu sugestivnost, perfidnost, manipulativnost narodom.

Efektno rediteljsko rešenje je i razobličavanje kolektivno malograđanskog duha Klošmerla. Građani su često zbijeni u grupi, kao hor poslušnih manekena. Uniformisano su obučeni, u crno, i maskirani kao klovnovi, blisko teatru apsurda (kostimograf Dragica Laušević). Njihovi pokreti su često kruti, mehanizovani, što shvatamo metaforički, kao poruku o njihovoj inertnoj poslušnosti, odsustvu individualizma i kritičkog duha. U tom smislu je tipična scena svečanog otvaranja pisoara, oblikovana uz pregršt aluzija na naše vreme. Građani Klošmerla tu automatizovano kliču, kao da rade na polugu, plastično nasmejani, po zadatku, bez ličnog stava.

Paralelno sa građenjem ovog kolektivno ulizičkog duha, na sceni se izdvajaju i teatralno oblikovani likovi građana i političara u Klošmerlu. Jovo Maksić predstavlja apsurdno-komički oblikovanog učitelja Tafardela, gradonačelnikovog zamenika, sa upadljivim šeširom i mašnom. Vesna Čipčić je autoritativna Baronica Kurbiš, Milorad Damjanović je Sen Šul i pekar Alfred, Milica Milša Sidonija, Milica Zarić Adela. Branko Janković igra biskupa Đakona, čiji lik apostrofira licemerje institucije Crkve. Paulina Manov je individualizovana, pobunjena i društveno odbačena Šocika, simbolički šutnuta u društveno ćoše zbog neprihvatanja malograđanskih očekivanja. Scena njenog silovanja i smrti je jedna od najupečatljivih u predstavi. Šocikina tragedija je suptilno izražena, kroz stilizaciju, u spoju animacije lutke, svedene igre glumice i video prenosa.

Osnovna multimedijalna postavka Mladenovićeve predstave je scenski vrlo atraktivna i odgovarajuća u izražavanju društvenih apsurda, političkih ambicija zarad same ambicioznosti. Korišćenje lutki, u kombinaciji sa povremeno infantilnom muzikom i krutom koreografijom, gradi i infantilan ton koji verodostojno označava srž vlasti u Klošmerlu. Sa druge strane, ono što smeta u predstavi je grubost koju nameće najčešće prekarikirana igra glumaca, razjarena teatralnost koju pojačava i namerno nasrtljiva iskvarenost govora. Scenski efekat bi po našem mišljenju bio snažniji da su likovi suptilnije izopačeni. Njihova agresivna karikaturalnost malo umara gledaoca, pri čemu se na nivou značenja brzo troši. Šteta je što je ona umanjila ukupnu uspešnost ostvarenja jedne u osnovi vrlo izazovne ideje.

Ana Tasić

Kritika je objavljena u Politici 29.4.2018.