Month: July 2016

Padovi i usponi emigranata

„Pogled s mosta“ Artura Milera i Milana Karadžića na festivalu „Grad teatar“

Budva- U okviru dramskog programa 30. jubilarnog festivala „Grad teatar“, na pozornici smeštenoj između crkava u Starom Gradu je izvedena predstava „Pogled s mosta“, prema drami Artura Milera, u režiji Milana Karadžića, a u produkciji Gradskog pozorišta iz Podgorice. Ova predstava se može smatrati reprezentativnim primerom uspešnog mejnstrim teatra za čiji je kvalitet zaslužan spoj izuzetnog, svevremeno-savremenog dramskog teksta, posvećene glumačke igre i diskretne režije koja je obezbedila fini spoj dva ključna sastojka.

Milerova drama (1955) u čijim se likovima reflektuje i piščevo bolno suočavanje sa razvodom od njegove tadašnje žene Merlin Monro, u pogledu bavljenja razarajućim ljubavnim opsesijama, u snažnim zamasima dostiže dubine grčke tragedije. Protagonista Edi Karbone podseća na Edipa zbog incestuozne strasti koja ga odvlači u košmar autodestruktivnosti, uništavaju ga lične unutrašnje bure koje ne može da kontroliše. Mladen Nelević vrlo upečatljivo na sceni izražava složenost njegovog lika, pomalo i ibzenovskog, zbog te dubinski mračne psihološke stihije koju nosi. Zaljubljen je u svoju usvojenu ćerku Ketrin, i agresivno ljubomoran na Rodolfa, mladića koji je osvaja, a prema kojem ima i latentne homoseksualne želje. U svemu tome on bezrezervno gradi svoju verziju istine, ne prestajući da se samozavarava. Govori o časti, što je jalova argumentacija, fasada koja grčevito nastoji da prikrije niske strasti.

Ketrin (Marija Đurić) je nesvesna svoje seksualnosti, a to produbljuje problem, raspaljujući Edijevu vatru. Ivana Mrvaljević je dala takođe vrlo upečatljiv i čvrst lik Edijeve supruge Bitris, strpljive i odane, ali i odlučne u kriznim situacijama kada zadržava svoj identitet. Dolazak Bitrisinih rođaka Marka i Rodolfa menja okolnosti življenja porodice Karbone, zaoštrava ih, izbacuje na videlo Edijeve ukopavane strasti. Umesto da mu donesu slobodu, vode ga u još dublju i nepovratniju tragediju koja se može okončati samo smrću. To je veoma milerovski rasplet koji se može metaforički shvatiti – za Edija nema ispunjenja na ovom svetu. Odlučnijeg i strožijeg Marka igra Emir Ćatović, a mekšeg i sramežljivijeg Rodolfa posebno dopadljivo stvara Vule Marković.

Boro Stjepanović igra advokata Alfijerija, lika i naratora koji pripoveda Karboneovu priču, otkrivajući jad emigrantskog života na dokovima Njujorka, sa distance. Dok on u prvom planu plete priču, ostali likovi stoje u pozadini „zamrznuti“, nemi pod suptilno prigušenim svetlom, kao da su naslikani. To gradi tanani poetski utisak, akteri postaju metaforične figure, vanvremenski pioni u rukama sudbine. Kada ne pripoveda, Alfijeri sedi u desnom uglu scene, posmatrajući radnju, kao nemi svedok tragedije koja se odvija, nemoćan da promeni njen tok. U vezi sa pomenutom srodnošću sa starogrčkom tragedijom, možemo tumačiti da Alfijeri pomalo usvaja značenje antičkog hora, komentatora radnje na koju nema uticaja.

Foto Grad teatar Budva

U Karadžićevom čitanju Milerove drame u centru pažnje su teme složenih odnosa između roditelja i dece, bolnih posledica posesivnosti, ali i života ilegalnih emigranata (dramaturg Nebojša Bradić). Besperspektivne okolnosti egzistencije u domovini, nemogućnost rada i preživljavanja, koji guraju borbenije pojedince u emigraciju, nažalost su dobro poznate na našim prostorima.

Amerika koja je ovde odredište nije u stvarnosti uvek zemlja izobilja, ali jeste prostor nade da će to postati, za razliku od prvobitnih domovina emigranata, gde su nade rastrgnute, a sa njima i ljudskost. Sa druge strane, kako su nam podgorički glumci pokazali sa kompaktnom uigranošću, ljudskost opstaje u pokušajima da se stvari promene, u trudu da se ustane iz prašine i nastavi dalje.

Tekst je objavljen u Politici, 24. jula 2016.

„Odiseja“ iz ženskog ugla

„Penelopijada“ Dragane Varagić u Tivtu

Tivat – Na ovogodišnjem, jedanaestom po redu, Festivalu mediteranskog teatra „Purgatorije“, igrana je u prošli petak predstava „Penelopijada“, prema tekstu kanadske književnice Margaret Atvud, u režiji glumice Dragane Varagić (koprodukcija Centra za kulturu Tivat i kanadske „April produkcije“). „Penelopijada“ je roman objavljen 2005. godine, pro-feministički utemeljena reinterpretacija Homerove „Odiseje“, iz ugla žene, a pod uticajem Nortropa Fraja i njegovih teorija o arhetipovima. Fraj je tvrdio da književna dela nikada nisu nezavisna, već da su uvek deo tradicije koju tumače sa varijacijama („Anatomija kritike“, 1957). Po njemu se svi narativi mogu uklopiti u jedan od četiri postojeća modusa, ili mitosa, gde bi se „Penelopijada“ svrstala u četvrti, modus zime, odnosno ironije. Atvudova kritički ispisuje arhetipove društvenih obrazaca, sa akcentom na temama podređenosti žene u muškom svetu, relativizacije istine, odnosno selektivno-ideološkog tumačenja stvarnosti, kao i kritike društvenih konvencija i rituala koji počivaju na lažima i ubistvima.

Ovu prvu crnogorsko-kanadsku koprodukciju karakteriše izuzetna preciznost glumačke igre, vizualna izazovnost, kao i raskošni značenjski zahvati (scenografija Kathleen Irwin, kostimi Jelisaveta Tatić Čuturilo). Osam glumica stvara tridesetak likova, i muške i ženske, vešto izlazeći iz jednih i prelazeći u druge (Dubravka Drakić, Tanja Bošković, Ivana Mrvaljević, Branka Femić, Kristina Stevović, Karmen Bardak, Smiljana Martinović i Jelena Simić). Priču vodi Penelopa koju superiorno i delikatno igra Dubravka Drakić, često ironizujući patrijarhalne vrednosti, muški, junački pogled na svet. Ona je i narator i lik, a njena pripovest dolazi sa one strane, iz Hada. Otkriva nam svoju autobiografiju, u spletu epskog i dramskog, koji strpljivo demistifikuje mitove, ironično raspliće zvanične verzije istine. To podrazumeva iskopavanje dubinskih laži, počevši od njenog braka sa Odisejom. Za nju, duha iz Hada, to je misija, u čijoj se osnovi nalazi meta-društvena odgovornost prema istini, iako su, paradoksalno, ćutnja i zakopavanje istine društveno poželjni oblici ponašanja. „Srećan kraj se najbolje postigne ako se začepe usta i ako se zna koja se vrata nikad ne otključavaju“, prenosi Penelopa iskustvo iz sveta živih. Paradoksalnost je rezultat dvostrukih društvenih standarda, raskoraka između mita i stvarnosti, deklarativnih i stvarnih vrednosti, čime se ova predstava bitno bavi.

Tanja Bošković igra Helenu, Penelopinu rivalku, ženu koja je neprestano otimala pažnju muškaraca, te je u skladu sa time Boškovićeva predstavlja kao cinično svesnu svojih čari, nedodirljivu i odbojnu zbog samoljublja. Penelopinog sina Telemaha oštro, brutalno muški, oblikuje Kristina Stevović, snažno otelotovorujući nasleđene principe od oca Odiseja. Gnevan je prema majci, disciplinuje je, nedvosmisleno pokazujući da je muško, u najgorem, patrijarhalno-stereotipnom smislu reči.

Epsko-dramsko tkanje „Penelopijade“ je zaliveno dramatičnim i setnim gudačkim instrumentalima, a umetnuti su i songovi sluškinja koje glumice izvode horski (kompozitor Aleksandar Gajić). Oni su prostor pobune, ujedinjenja, kao i utehe, naročito kada sluškinje setno pevaju o njihovom bezizlazno podređenom položaju, nemogućnosti odmora u čehovljevski mučnom životu, ali i o preživljavajućoj veri o smiraju u drugom svetu. Dramsko-muzički nastup prati funkcionalna koreografija, dinamički različita, od eterične, poetski prodorne koju pojačava igra sa nežno prozirnom zavesom, do odlučno vojničke, stroge, na primer u sceni sa proscima (koreografija Slavka Nelević).

Životi na onom i ovom svetu su u „Penelopijadi“ u raskoraku, iako su isprepleteni. Mrtvi znaju šta živi ne znaju, nose istinu koju ljudi u svojim ograničenim fizičkim realnostima ne vide, ili neće da vide. Stanje bez tela je saznanje, oslobađanje od zabluda materijalnog postojanja donosi čistu svest, spoznaju. No, ne moramo da odemo na onaj svet da bismo našli istinu, ponekada nam je i umetnost otkriva, ako želimo da je vidimo.

Tekst je objavljen u Politici 19.07.2016.

Muzika je hrana ljubavi

Indijska „Bogojavljenska noć“ u Čortanovcima

Čortanovci – Na trećem Šekspir festivalu je igrana komedija „Bogojavljenska noć“ (1601), u režiji Atula Kumara, a u izvođenju Kompanije teatra iz Mumbaja. Za ovu predstavu koja je prepuno gledalište kod „Vile Stanković“ ispunila radošću, moglo bi se reći da je indijska verzija produkcija Glouba, u smislu značenjske pojednostavljenosti Šekspira i naglašene pristupačnosti. Kumarova predstava je vrtoglavo optimistična i razdragano gruba verzija Šekpirove komedije, u kojoj je beskrajni joie de vivre istisnuo tamnije, melanholične tonove ovog komada.

Radnja i likovi su uglavljeni u indijsku tradiciju, u pogledu muzičkog i plesnog izraza, kao i dizajna scene i kostima, mada su imena ostala italijanska, kao i mesto dešavanja, drevna Ilirija. Ovo smeštanje aktera i događaja u okvire indijskog folklora, što ponekada asocira na kreativni haos bolivudskih filmova, u kombinaciji sa izuzetnom energijom izvođača, dalo je predstavi nedvosmislenu autentičnost. Zbog toga je velika šteta što predstava nije još negde izvedena u Srbiji, kao što je bio slučaj sa Gloubom prošle nedelje, koji je pored nastupa u Čortanovcima igrao i u Narodnom pozorištu u Beogradu.

Šekspirovu radnju koja zapliće i raspliće teme sreća i nesreća u ljubavi, njene nestalnosti, zavođenja kroz pretvaranje i prerušavanje, indijski ansambl je predstavio u samoironičnom, autorefleksivnom maniru. Glumci u par navrata izlaze iz svojih uloga, pominjući Šekspira, reditelja predstave, ali i lične profesionalne ambicije. To je najupečatljivije u slučaju lika Sebastijana – glumac koji ga igra se buni što mu je Šekspir dao malo replika, ističući još da je verovatno dremao dok je pisao njegov lik. U tekst predstave su ubačeni i savremeni detalji, na primer komentar o disfunkcionalnosti indijskog Ministarstva kulture, povodom teškoća nalaženja zaposlenja glumaca, ili aluzije na popularnost indijskih televizijskih serija. Ovi detalji su posebno aromatični začini u dramaturgiji predstave, a imaju funkciju u čvršćem povezivanju sa publikom, što je bila očigledno važna misija autora, učiniti Šekspira pristupačnim i pitkim. Zbog toga je i humor često robustan, a fizička radnja gruba. Takođe, glumci nam se često obraćaju, izazivaju nas, verbalno provociraju, ali i pozivaju da zajedno sa njima pevamo i plješćemo. Ove osobenosti su i odraz elizabetanskog populističkog duha, izraza prilagođenog masovnoj publici koja je onda uživala u scenskim neotesanostima. Sočni karnevalski duh je bio ključan u tjudorskom pozorištu, što je detaljno opisao Hipolit Ten u knjizi „Šekspir i njegovi savremenici“.

Svi izvođači su sve vreme na sceni, kada ne igraju u prvom planu, oni sede iza u „turskom sedu“, na šarenom tepihu u pozadini. Inače je skoro sve u ovoj predstavi šareno i napadno, dizajn je u skladu sa opštim principom prenaglašenosti. U pozadini je zavesa sa naslikanim portretom Šekspira, a na golu scenu su sleteli veliki dekorativni stubovi. No, taj kič se neprestano ironizuje, akteri se igraju sa njim, stvara se distanca. Pored samoironičnih komentara glumaca koje smo naveli, ona se sprovodi i na polju glumačke igre. Na primer, glumica koja igra Oliviju monologe o ljubavnim jadima upadljivo teatralizuje, veoma preteruje u glumi, čime stvara jasnu distancu prema mogućim stereotipiziranim značenjima i kiču. Tradicionalna indijska odeća se skladno uklapa u opšte šarenilo, žene su u kitnjastim sarijima, muškarci u raznobojnim vrećastim stvarima, nose turbane, i svi su bosi.

Muzika i igra u Kumarovoj predstavi blještavo zasenjuju naličja „Bogojavljenske noći“, prisutvo smrti, destruktivnosti i zla kao stalnih saputnika, kao i gorko-tragičnu sudbinu nasamarenog Malvolia koji napušta Šekspirovu scenu obećavajući osvetu. Za Orsinove uvodne reči se zato može reći da su vodilje multitalentovanih glumaca koji do kraja igraju i pevaju sa zaraznim optimizmom: „Ako se ljubav hrani muzikom, svirajte još; tu hranu dajte meni, u preobilju, te od presitosti želja za jelom da prenemogne i premine.“

Ana Tasić

Tekst je obljavljen u Politici 7. jula 2016. godine, pod naslovom “Šekspir usred indijskog folklora”