“Demokratija”, Josif Brodski/Slobodan Obradović/Veljko Mićunović, koprodukcija Beogradsko dramsko pozorište i Novosadsko pozorište i “Mefisto”, Klaus Man/Fedor Šili/Boris Liješević, Novosadsko pozorište (beogradska premijera u Narodnom pozorištu)
Nastao prema drugoj drami Nobelovca Josifa Brodskog, satiričnoj, političkoj farsi, napisanoj 1991. godine, scenski tekst predstave “Demokratija” istražuje značenja mehanizama vlasti, autokratije, demokratije, društvenih promena i prilagođavanja na njih (adaptacija Slobodan Obradović). Radnja se dešava u jednoj autoritarnoj državi, u vrhu vlasti, kojoj nameću uvođenje demokratije, zbog čega članovi vlade ulaze u proces njenog proučavanja i razumevanja. U strukturu fragmentarnog scenskog teksta uvedeni su i songovi, koji se izvode uz pratnju žive muzike, zbog čega se može reći da je forma predstave bliska političkom kabareu (kompozitor Irena Popović Dragović, muzičari Nikola Dragović, Ivan Mirković).
Na praznoj sceni, na kojoj se nalazi nekoliko stolica, mikrofona i muzički instrumenti, formalno, elegantno obučeni glumci, žestoko raspliću mehanizme političke moći (scenograf Marija Kalabić, kostimograf Jelena Stokuća). Radnja počinje probojno, u maniru početka Gogoljevog “Revizora”, sa eksplozivnom najavom šefa države o obavezi uspostavljanja demokratije, što nailazi na otpor vlade i želje da se odbrani postojeći totalitarizam. Ozren Grabarić zaista ekspresivno igra vođu, neumoljivog lidera, prodornog, intenzivnog pogleda i čvrstine, prepoznatljivo bezočnog u nameri da ostane na vlasti, zbog čega kasnije odlučuje da preuzme i funkciju opozicije. Arpad Mesaroš, Gabor Pongo, Ivana Nikolić i Tamara Aleksić takođe veoma posvećeno i precizno stvaraju likove članova vlade.
Režija Veljka Mićunovića je određena stilizacijom i ironijom. U pozadini se projektuju titlovi čija forma asocira na natpise na info-pultovima u državnim službama. Oni, donekle brehtovski, najavljuju teme, ili poglavlja shvatanja demokratije (“Demokratski rog izobilja”, “Sloboda izražavanja”), vodeći ka njihovoj dekonstrukciji, otkrivanju stvarnog značenja ispod zvaničnih parola (laži). Igra glumaca je tada ravna i bezlična, što se može shvatiti kao funkcija ironičnog razobličavanja političkih floskula. U tekst su uključeni i citati političara sa ovih prostora, od Tita do Miloševića, čime se značenja šire, osvajajući nove kontekste. Predstava “Demokratija” je svakako izazovno i dosledno izvedeno delo koje rastura iluzije demokratije, rasvetljavajući i ropstvo neoliberalizma, kao i vladavinu nestručnih koja obezbeđuje neograničenu vlast. Ipak, nedostaje joj sastojak koji bi je učinio katarzičnom, zrno magije ili emocija koja udara u stomak.
Tu katarzičnu snagu ima predstava “Mefisto” koja takođe raskopava tematska polja politike, vlasti, poslušnosti i otpora. Nastala je prema romanu Klausa Mana, napisanog 1936. godine, čiji je protagonista glumac Hendrik Hofgen, oblikovan prema životu stvarnog glumca Gustava Grindgensa (dramatizacija Fedor Šili). Radnja prati njegov uspon i vrtoglavi proboj, od rada u provincijskom pozorištu u Hamburgu, do sticanja nacionalne slave. Paralelno sa rastom uspeha, pratimo i njegovu transformaciju političkih uverenja, od vatrenog komunizma do klicanja nacizmu. Treća linija radnje prikazuje njegove uloge u pozorištu, Mefista i Hamleta, koje višeznačno odražavaju Hendrikove životne i političke izbore. Uloga Mefista je teatralizovano ogledalo njegovog života, nagodbe sa nacističkim đavolom, koja je otvorila put njegovog senzacionalnog uspeha.
Režija Borisa Liješevića je stilizovano realistička, precizna i delikatna, vizuelno intrigantna i simbolički potentna. Kao takva uspešno reflektuje složenost radnje koju vešto odmotavaju disciplinovani glumci Novosadskog pozorišta, od dijabolično ubedljivog Arona Balaža (Hendrik), preko Arpada Mesaroša (Oto Urlihs) i Emine Elor (Barbara Brukner), do Ištvana Kerešija (ministar, glumac) i drugih. U predstavu su takođe uvedeni songovi koji donose jaku koncentraciju poetskog izraza apokalipse pred vratima, a koreografija njihovog izvođenja je usklađeno snažna, preteća, zaslepljujuća (muzika David Klem, koreograf Ista Stepanov).
Vredna vizuelna rešenja suptilno odražavaju teatralnost života i diskretnu ulogu pozorišta u razotkrivanju te teatralnosti (scenografija Janja Valjarević). Ogledalo postavljeno na sredini crvene platforme koja stilizovano označava scenu, izobličavajuće duplira prizore, simbolički naglašavajući raslojenost, kao i odnos između stvarnosti i njenog odraza, ili istine i njenog naličja (laži). Slično se može tumačiti i povremena upotreba maski koje skrivaju lica iza ogledala, gradeći novi sloj privida koji još više zamućuje scensku radnju, estetizovanu sliku našeg sveta, upetljane mreže iluzija i laži.
Ana Tasić
Kritika je objavljena u Politici 16. juna 2021. godine
anasttasic.wordpress.com 