„Braća Karamazovi“, prema romanima F.M. Dostojevskog, dramatizacija i adaptacija teksta Oliver Frljić i Nina Gojić, režija Oliver Frljić, Zagrebačko kazalište mladih, beogradska premijera na Belefu
Remek delo ruske književnosti, filozofski roman „Braća Karamazovi“ koji otvara suštinska pitanja o značenjima ljudskog postojanja, veri, duhovnosti, dobru, zlu, nasilju, ljubavi, ljubomori, osveti, u rukama uvek provokativnog reditelja Olivera Frljića postaje polazište žestokog i maštovitog istraživanja njegovih univerzalnih, antropoloških, ali i savremenih, političkih značenja, u velikoj meri nadgrađenih u odnosu na delo Dostojevskog. Ovo scensko tumačenje je podeljeno u dva dela koja se, naravno, oslanjaju jedan na drugi, ali su međusobno i prilično odvojeni i različiti, zbog čega su u Zagrebu igrani tokom dve večeri, dok su na Belefu izvedeni zajedno.
Prvi deo, naslovljen Tolstojevim rečima iz Ane Karenjine „Sve sretne porodice nalik su jedna na drugu“, traje nešto više od dva sata, a odvija se kroz vrtoglavo brzu radnju, na preovlađujuće pustoj i simbolički efektno prostranoj pozornici, među likovima raskošno i stilizovano obučenima, u epohi (scenograf Igor Pauška, kostimografkinja Zdravka Ivandija Kirigin). Pratimo složene odnose u okviru trule porodice Karamazov na čijem je čelu Fjodor (Jerko Marčić), nadobudan, razvratan i surov stvor, u centru raskola među sinovima, različitih karaktera i pogleda na svet. Dimitrije Karamazov (Ugo Korani) je najžešći i najupečatljiviji među njima, staloženijim Aljošom (Adrian Pezdirc) i skeptičnijim Ivanom (Dado Ćosić). Dimitrije nosi upadljivo savremena značenja, a njegov otpor prema patnji, i razlivanje krika protiv političke inercije koja vodi u večito ponavljajuće društvene propasti, proteže se i do našeg vremena, preko kritike političkih poteza Gorbačova i Jeljcina, do Putina, i njihovih posledica na život u Srbiji. Misli Dostojevskog se na taj način ukazuju kao podsticaj za Frljićeva moćna, savremena razračunavanja sa političkim iluzijama i manipulacijama, sa kontinuitetom laži i zamena teza, sa nasilnim pravdanjem ratova, što je, konkretno, naišlo na izuzetan, strastven prijem beogradske publike.
Glumci nastupaju u furioznom tempu, skoro manično, i mehanički, sekući realizam u korenu, što ima i komička značenja zbog rušenja stereotipa, u značenjima reči, ali i u pogledu tradicionalnijih konvencija izvođenja, i u tom smislu su naročito ubedljivi jaki ženski likovi, Katerine (Katarina Bistrović Darvaš) i Grušenjke (Linda Begonja). Veštu igru glumaca prate izuzetno promišljena rediteljska rešenja, poput tegljenja kola braće Karamazovih, na konopcima, na početku, u sceni koja podseća na Brehtovu „Majku hrabrost“, još jedan oštro kritički odblesak sunovrata ljudskosti, zbog pohlepe. A ponavljajući prizori u kojima ljudi vuku druge ljude na konopcima imaju posebnu vizuelnu i simboličku izražajnost, u uspostavljanju kritičkih značenja ograničavanja slobode, i poniženja. U prvom delu predstave su naročito moćne kolektivne scene dionizijske razularenosti, orgija i pijanstva, kada se odvija konkretno i simboličko ubistvo oca Fjodora. Prizori pomućenog razuma kreću uz glasne i razigrane ritmove indikativne pesme Boni Em „Rasputin“, koju smenjuju takođe zaglušujući tonovi „Đurđevdana“ Bijelog dugmeta, a zatim i pesme „Not Gonna Get Us“ ruske grupe Tatu. Ova muzika vodi gotovo hipnotisane aktere u izvršavanju ritualnog ubistva, ili folklornog nasilja. U zaista fascinantnom prizoru jednog zombi bala pod maskama ruskih vladara, akteri postaju besvesna tela u košmarnom plesu smrti, inkarnacije različitih (ruskih) apsolutista, pod Frljićevom kritičkom lupom. A lajtmotiv cele predstave je takođe indikativna pesma „Biće skoro propast sveta“ (Nek propadne, nije šteta), prisutna u prvom i drugom delu, jedna od niti koja ih povezuje.
Nakon višestruko uzbudljivog prvog dela koji je pokrenuo bujicu jakih utisaka, intelektualnih i emotivnih, u drugom delu, naslovljenom „Svaka nesretna porodica nesretna je na svoj način“, izvedenom nakon četrdesetak minuta pauze, u trajanju od oko sat vremena, dolazi do razvodnjavanja te nesvakidašnje snage doživljaja. Radnja tu prati jednu od sporednih narativnih linija u „Karamazovima“, događaje u porodici Snegirev, njihovo stradanje zbog siromaštva, tragediju dece, izražene u sudbini Iljuše (Mateo Videk). Scene iz njihovih dotrajalih života teku paralelno sa školskim prizorima, u učionici gde se razmatra važnost dela Dostojevskog u obrazovanju, u odnosu na Tolstoja, na primer. Na tablama u pozadini se ispisuju parole poput „Neznanje je nasilje“ ili „Porodica je opijum za narod“, u čemu se, između ostalog, ogledaju ideje iz prvog dela izvođenja. U tom smislu, predstava kao celina, spoj prvog i drugog segmenta, ima jasno idejno opravdanje i unutrašnju povezanost, ali zbog različitosti u pristupima i naboju, deoba na dva dana igre je možda bolje rešenje, imajuću u vidu intenzitet osećanja posle prvog dela kojim je to pozorišno veče možda trebalo da bude završeno.
Ana Tasić
Kritika je objavljena u Politici 28. juna 2024. godine
anasttasic.wordpress.com 